در سال‌های اخیر، پلی‌اتیلن سنگین (HDPE) به عنوان یکی از مواد اولیه استراتژیک در صنایع مختلف از جمله تولید ورق‌های پلاستیکی صنعتی، تخته کار، تخته قصابی و تجهیزات بهداشتی، نقشی کلیدی در صنعت ایران ایفا کرده است. اما با تصمیم دولت مبنی بر ممنوعیت واردات این ماده، بازارهای داخلی دستخوش تحولات گسترده‌ای شده‌اند. این مقاله با رویکردی تحلیلی به بررسی ابعاد این ممنوعیت، اثرات آن بر قیمت و زنجیره تأمین جنس‌های تفلونی و پلیمری در ایران می‌پردازد.
ممنوعیت واردات پلی‌اتیلن سنگین HDPE؛ تصمیمی دولتی با اثرات صنعتی
ممنوعیت واردات پلی‌اتیلن سنگین که در راستای سیاست‌های حمایت از تولید داخل و مدیریت ارزی صورت گرفته، تأثیرات چشم‌گیری در صنایع پایین‌دستی داشته است. دولت با هدف کاهش وابستگی به منابع خارجی و حمایت از پتروشیمی‌های داخلی، این تصمیم را اتخاذ کرد. در ظاهر، این اقدام به نفع تولیدکنندگان داخلی است، اما نبود زیرساخت‌های لازم و نبود دستگاه اکسترودر پلیمر به روز و مکانیزه برای تأمین نیاز گسترده بازار، باعث ایجاد تنش در زنجیره عرضه شده است.
نگاهی به بازار پلی‌اتیلن سنگین پیش از ممنوعیت
پیش از اجرای این ممنوعیت، بازار پلی‌اتیلن سنگین با اتکا به واردات، ثبات نسبی داشت. بخش بزرگی از نیاز تولیدکنندگان ورق‌های صنعتی از طریق واردات تأمین می‌شد. شرکت‌هایی که به تولیدات باکیفیت و مطابق با استانداردهای جهانی وابسته بودند، ترجیح می‌دادند از منابع خارجی استفاده کنند. واردات از کشورهای مانند چین، کره جنوبی و ترکیه نقش مهمی در متعادل نگه‌داشتن قیمت و کیفیت ایفا می‌کرد.
مقایسه قیمت‌های داخلی و جهانی پس از ممنوعیت
در حال حاضر، قیمت ورق پلاستیکی در بازار ایران، به‌طور متوسط ۲۰ تا ۳۰ درصد بالاتر از نرخ‌های جهانی عرضه می‌شود. این اختلاف قیمت در شرایطی شکل گرفته که انتظار می‌رفت با تکیه بر تولید داخل، قیمت‌ها کاهش پیدا کند. این تفاوت نشان‌دهنده نبود سیاست‌گذاری دقیق و تأمین ناکافی تقاضاست. از سوی دیگر، این اختلاف قیمت موجب کاهش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای صادراتی هم شده است.
واکنش صنایع به کمبود مواد اولیه و افزایش قیمت‌ها
در واکنش به بحران ایجادشده، بسیاری از تولیدکنندگان به سمت کاهش حجم تولید یا استفاده از مواد جایگزین حرکت کردند. برخی دیگر نیز کیفیت محصولات خود را کاهش دادند تا قیمت تمام‌شده قابل رقابت باقی بماند. با این حال، کمبود پلی‌اتیلن با ویژگی‌های خاص فنی برای تولید صفحه‌های صنعتی با استاندارد بالا، مشکل جدی‌تری بود که هنوز راه‌حل مناسبی برای آن ارائه نشده است.
نقش واسطه‌ها و بازار آزاد در شرایط جدید
با محدود شدن عرضه رسمی، بازار آزاد و واسطه‌گران فرصت مناسبی برای رشد پیدا کردند. واسطه‌ها با خرید و انبار کردن مواد اولیه، به‌نوعی بازار سیاه ایجاد کرده‌اند که قیمت‌ها در آن بسیار بالاتر از نرخ‌های واقعی‌ست. این موضوع باعث شده تا صنایع کوچک‌تر مانند ساخت منهول پلی‌اتیلن عملاً به مواد اولیه دسترسی نداشته باشند و تنها شرکت‌های بزرگ توان خرید از این بازار را داشته باشند.
آیا تولید داخل توانایی جبران کمبود پلی‌اتیلن سنگین بازار را دارد؟
اگرچه ایران ظرفیت‌های قابل‌توجهی در حوزه پتروشیمی دارد، اما واقعیت این است که تولید داخل هنوز نتوانسته کیفیت، تنوع و حجم مورد نیاز بازار را به‌طور کامل تأمین کند. خطوط تولید داخلی بیشتر تمرکز خود را روی صادرات گذاشته‌اند و همین موضوع باعث شده بازار داخل در اولویت دوم قرار گیرد. نبود نظارت مؤثر و ناهماهنگی میان سیاست‌گذاران اقتصادی نیز این شکاف را عمیق‌تر کرده است.
تأثیر مستقیم این ممنوعیت بر قیمت تخته‌های صنعتی در ایران
با حذف واردات و محدود شدن منابع تأمین، قیمت پلی‌اتیلن سنگین به‌طور ناگهانی افزایش یافت. این افزایش قیمت مستقیماً به قیمت تخته گوشت پلی اتیلن منتقل شد. تولیدکنندگانی که وابسته به این ماده اولیه بودند، ناچار شدند محصولات خود را با قیمت‌های بالاتری عرضه کنند. این روند در نهایت باعث کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده نهایی و رکود نسبی در بازار محصولات نهایی شده است.
پیش‌بینی آینده بازار تخته‌های صنعتی در صورت تداوم ممنوعیت
در صورتی که این ممنوعیت ادامه پیدا کند و برنامه‌ای برای افزایش تولید داخلی و بهبود کیفیت وجود نداشته باشد، بازار صفحه‌های صنعتی با افزایش بی‌رویه قیمت و افت کیفیت مواجه خواهد شد. شرکت‌ها مجبور خواهند شد یا تولید خود را متوقف کنند یا از متریال‌های بی‌کیفیت‌تر استفاده نمایند. این روند نه‌تنها به ضرر مصرف‌کننده است، بلکه در بلندمدت می‌تواند جایگاه صنعت ورق‌های پلیمری ایران را در منطقه و جهان تضعیف کند.
جمع‌بندی پکیلون
ممنوعیت واردات پلی‌اتیلن سنگین اگرچه در ظاهر تصمیمی در راستای حمایت از تولید داخلی به‌نظر می‌رسد، اما در عمل بدون زیرساخت مناسب، می‌تواند به بحرانی در صنایع پایین‌دستی منجر شود. راهکار منطقی، نه در بستن کامل درهای واردات، بلکه در ایجاد تعادل بین تولید، واردات و نظارت هوشمندانه بر بازار است. اگر هدف، توسعه پایدار صنعت است، باید نگاهی بلندمدت، علمی و بازارمحور به این تصمیم‌ها داشت.
